وبلاگ ها
وبلاگ‌ها دکتر محمد باقر نگهبان وب‌نوشت یا وبلاگ که به آن تارنوشت یا تارنگار یا بلاگ هم می‌گویند، نوعی از صفحات اینترنتی است با محتوای شخصی که مطالب آن بر مبنای زمانی که ثبت شده گروهبندی و به ترتیب از تازه‌ترین رخداد به قدیم ارائه می‌گردد. نویسنده‌ي وب‌نوشت، وب‌نویسیا تارنویس نامیده می‌شود و ممکن است بیش از یک نفر باشد، وب‌نویس به گزارش مداوم رویدادها، خاطرات و یا عقاید یک شخص یا یک سازمان می‌پردازد. واحد مطالب در وب‌نوشت، پست است، در حالی که واحد مطالب در وب‌گاه صفحه می‌باشد. معمولاً در انتهای هر مطلب، برچسب تاریخ و زمان، نام نویسنده و پیوند ثابت به آن یادداشت ثبت می‌شود. فاصله‌ي زمانی بین مطالب وب‌نوشت لزوماً یکسان نیست و زمان نوشته شدن هر مطلب به خواست نویسنده‌ي وب‌نوشت بستگی دارد. مطالب نوشته شده در یک وب‌نوشت همانند محتویات یک وب‌گاه معمولی در دسترس کاربران قرار می‌گیرد. در بیشتر موارد وب‌نوشت‌ها دارای روشی برای دسترسی به بایگانی یادداشت‌ها هستند (مثلاً دسترسی به بایگانی بر حسب تاریخ یا موضوع). بعضی از وب‌نوشت‌ها امکان جستجو برای یک واژه یا عبارت خاص را در میان مطالب به کاربر می‌دهند. واژه‌شناسی و واژه‌گزینی واژه‌ي وبلاگ اولین‌بار توسط یورن بارگر استفاده شد که یک هم‌آمیزی از دو واژه‌ي وبو لاگاست. واژه‌ي لاگ، واژه‌ای‌ست از ریشه واژه‌ي یونانی لوگاسکه در قرون میانه به معنای دفتر گزارش سفر کشتی‌ها به کار می‌رفته است. لاگ در زبان تخصصی رایانه به پرونده‌هایی گفته می‌شود که گزارش وقایع رخ داده در رایانه را ثبت می‌کنند. بلاگ نیز شکل کوتاه شده وبلاگ است.
انواع وب‌نوشت‌ها به جز نوع نوشتاری وبلاگ، با گسترش روزافزون فناوری‌های اینترنتی، سامانه‌های نوینی از وبلاگ‌ها نیز گسترش پیدا کرده است. در حال حاضر وبلاگ‌ها به صورت‌های مختلفی مانند وب‌نوشت عکسی، ویديوبلاگ، فلش بلاگ، پادکست و صدابلاگ نیز وجود دارند.
تاریخ وب‌نویسی نخستین وب‌نوشت دنیا SCRIPTING NEWS متعلق به دیوید واینر بود. در آغاز سال ۱۹۹۹ بیست و سه وب‌نوشت در اینترنت وجود داشت و در عرض چند ماه تعداد آنها به میلیون‌ها وب‌نوشت رسید که از نقاط مختلف جهان می‌نوشتند. در ایران نخستین وب‌نوشت را سلمان جریری در ۱۶ شهریور ۱۳۸۰ ایجاد کرد و موج وب‌نویسی با انتشار راهنمای ساخت وب‌نوشت توسط حسین درخشان در ایران آغاز شد و در سال اول حدود ۱۰۰ وب‌نوشت ایجاد شد و سال‌های بعدی با ایجاد سرویس‌های پرشین‌بلاگ، بلاگ اسکای و بلاگفا به ده‌ها هزار رسید.
جستجوی وبلاگ‌ها در محیط وب با وجود وبلاگ‌های فراوان در اینترنت، جستجو برای یافتن یک وبلاگ خاص می‌تواند یک کابوس باشد . بساش در کتاب خود، طرق مختلفی را جهت عرضه به خوانندگان پیشنهاد می‌کند: - از طریق پست الکترونیک، پیام فوری، گروه‌های خبری و ... . - موتورهای جستجو و راهنماها: نظیر Daypon و Blooz و alltheweb و تکنوراتی (Technorati) که تا اکتبر 2003 ادعا می‌کرد که 1064313 وبلاگ را شناسایی کرده است. اخیراً گوگل سرویس جدیدی برای جستجوی وبلاگ‌ها (Blog Search) معرفی کرده است. امروزه گوگل میزبان صدها وبلاگ در بلاگ اسپات ( Blog Spot ) می‌باشد و با این محصول جدید امکانی برای کاربران فراهم می‌گردد تا از آنچه که در وبلاگ‌ها نوشته و ایجاد شده آگاهی یابند. تعداد زیادی راهنماهای عمومی وبلاگ‌ها مانند بلاگراما (Blograma) وجود دارد و راهنماهایی که راهنماها را لیست می‌کنند. راهنماها امکان تورق با موضوع و یا جستجوی توصیفی را نیز دارند .
وبلاگ‌ها در کتابداری و اطلاع‌رسانی اثر نشر الکترونیک بر منابع کتابخانه‌ای، خدمات و مدیریت آنها پیچیده است. راه‌حل آسانی برای مدیریت، آرشیو، دسترسی به منابع و خدمات‌رسانی الکترونیک وجود ندارد، اما لازم نیست هر کتابخانه چرخ جدید را در این راه برای تقابل با این مشکل به حرکت دربیاورد. راه‌های سودمند بسیاری ارائه شده تا کتابخانه‌ها از هم بیاموزند. کتابخانه‌ها به‌ویژه کتابخانه‌های تخصصی برای مدیریت منابع با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند: - ایجاد دسترسی مطابق توانایی فناورانه کاربر و کتابخانه - ایجاد دسترسی جهت ایجاد انگیزه‌های تجاری نشر الکترونیک - برنامه‌ریزی برای توسعه‌ي مجموعه که نیازمند داشتن آگاهی و دانش از مکانیسم تحویل مدرک الکترونیکی و محتوای موضوعی نشر الکترونیک است. -آرشیو نشر الکترونیک به گونه‌ای که از مشکلات تنزل رتبه رسانه‌های الکترونیکی بکاهد. از مزایای حل مشکل نشر الکترونیک برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، ایجاد خدمات کتابخانه‌ای نظیر: - افزایش دسترسی کتابداران به انتشارات بیشتر - توسعه مجموعه و مجموعه‌های مشارکتی تا بتوانند از تسهیلات اشتراک در ذخیره و بازیابی منابع بهره جویند - تسهیل نگهداری به دلیل ویژگی تکثیر و آرشیو مواد الکترونیکی - استفاده از فرصت‌های بیشمار موجود برای کتابخانه‌ها جهت ایجاد نشر الکترونیکی مانند سرویس پست الکترونیک، شبکه‌ي جهانی و وبلاگ عمر نشر الکترونیک در کتابخانه‌ها چندان زیاد نیست. رشد راهبردهای مدیریتی و سازوکارهای نشر الکترونیک تنها در دو یا سه دهه اخیر به وجود آمده است. ترکیب نشر الکترونیک و خدمات مرجع بسیار اهمیت یافته است و انتشارات تنها با مکانیسم تحویل مدرک الکترونیکی در دسترس خواهند ماند. از کتابدار مرجع انتظار می‌رود که ارتباطی بین نشر الکترونیک و کاربر ایجاد کند، همان طور که برای منابع چاپی مرسوم است. کتابداران به عنوان متخصصان اطلاعاتی، برای رسیدن به پیشرفت‌های حرفه‌ای، باید دانش خود را به روز کنند و در جریان تازه‌ترین رویدادها و یافته‌ها در حوزه‌ی کتابداری و اطلاع‌رسانی قرار گیرند. از طرفی، آنان باید به آگاهی کاربران کتابخانه خود برسانند که چه مقولاتی تازه و در دسترس هستند. امروزه شکل تازه‌ای از ارتباطات اینترنتی میان کتابداران، کتابخانه‌ها و کاربران به وجود آمده است که ارزیابی، گزینش، اشاعه و کاربرد اطلاعات را برای آنان آسان‌تر نموده است که یکی از آن شکل‌ها یا خدمات، وبلاگ‌ها می‌باشد. برخی کتابخانه‌ها بسیار زود به ویژگی منحصربه‌فرد وبلاگ به عنوان ابزاری جهت تسهیل ارتباطات و به‌روزرسانی اطلاعات پی بردند. در سال 1998، تعداد اندکی وبلاگ موجود بود؛ با این وجود در سالیان اخیر حدود صدها میلیون وبلاگ در اینترنت فضای زیادی را به خود اختصاص داده‌اند. هر چند هنوز به طور دقیق معلوم نیست که چه تعداد وبلاگ کتابداری وجود دارد، مفهوم وبلاگ و استفاده از آن در کتابخانه‌ها در حال گسترش است. برخی از کتابخانه‌ها در وب‌سایت خود، وبلاگ‌هایی را ضمیمه کرده‌اند. همانند Liblog در کتابخانه عمومی ردوودسیتی (Red wood city) کالیفرنیا و Weblog در کتابخانه عمومی گلن ویو. کتابداران ضمن مشارکت در طراحی صغحات وب، به انتشار مقالات و مطالب خواندنی از طریق وبلاگ‌ها پرداخته‌اند. وبلاگ‌ها می‌توانند شبکه‌ای از کتابخانه‌های بدون مرز را ایجاد کنند و مجراهای دسترسی به اطلاعات را افزایش دهند. تعدادی از کتابداران، تجربیات شخصی خود را در زمینه‌ي کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌نویسند و دیگران را در این اطلاعات، سهیم می‌کنند. کتابداران از طریق وبلاگ‌ها می‌توانند، سایت‌های گمنام، جالب و مفید را که بعید است کاربران از آنها آگاهی داشته باشند و به آنها مراجعه کنند، معرفی نمایند. وبلاگ، وسیله‌ي دیگری است که برای تطبیق دادن مراجعان کتابخانه با منابع کتابخانه‌ای عمل می‌کند. در وبلاگ کتابخانه‌ای، باید نیاز کاربر شناسایی گردد و به زبانی که برای مخاطب ملموس‌تر است با وی صحبت کند. مطالب باید کوتاه و جذاب باشند. همچنین توجه داشت که یک وبلاگ باید با روزآمد شدن مرتب، رضایتمندی کاربران را ایجاد کند. (کرگو، 2001) در مقاله خود تحت عنوان "اخبار غیرمنتظره: کتابداران حقوق به عنوان گویندگان اخبار"، پیشنهاد می‌کند که کتابداران برای اشاعه اطلاعات، نقش گوینده اخبار را برعهده گیرند؛ چون کتابخانه‌ها به عنوان مکانی که اطلاعات در آن گردآوری و به متقاضیان ارائه می‌شود، خدمت‌رسانی می‌کنند. ایجاد یک نوع وبلاگ، به کتابداران حقوق اجازه می‌دهد تا هر تغییر اطلاعاتی را هر چه سریع‌تر در اختیار متخصصان حقوق که وقت چندانی برای جستجو ندارند، قرار دهند. وبلاگ می‌تواند توسط کتابدار، کتابخانه و سرویس اطلاع‌رسانی، بخش اطلاع‌رسانی و کتابخانه دانشگاه‌ها یا انجمن‌های تخصصی اطلاع‌رسانی ایجاد شود. بهترین وبلاگ‌ها آنهایی هستند که اطلاعات معتبر جدید را در حوزه موضوعی تعیین شده خود ارائه می‌دهند. وبلاگ‌هایی که توسط کتابداران بخش مرجع متولد شده‌اند امروزه به صفحاتی مملو از نتایج جستجو توسط موتورهای جستجوی عمومی بدل گشته‌اند که در جایگاه مرجع از آنها به عنوان منابع جدید اطلاعاتی و گاهی مجموعه نظرات و تفاسیر یاد می‌شود. گرچه در حال حاضر استاندارد قابل قبولی برای روند ارزیابی وبلاگ‌ها موجود نیست و بر همه اطلاعات تحت وبلاگ ها نمی‌توان صحه گذاشت و تنها اسم بلاگر در ورای نام وبلاگ، تضمین کننده‌ی کیفیت اطلاعات است. در بررسی (لورلا کلید،2004) بیشترین استفاده کتابخانه‌ها از وبلاگ‌ها تهیه‌ي اخبار برای کاربران کتابخانه – به ویژه در مورد مواد چاپی و منابع اینترنتی- و ارائه عملکردی از فعالیت‌ها و اخبار کتابخانه نظیر زمان تشکیل کلاس‌های قصه‌گویی، آموزش اینترنت، دیدار با نویسندگان و ... است. به عقیده‌ي وین شیپ در سال 2004 میلادی وبلاگ‌های کتابخانه‌ها بر اساس مقاصد خود می‌توانند اهداف متنوعی داشته باشند که از آن جمله‌اند: - راهنمایی کاربران به منابع جالب، اخبار یا منابع مفید - نظر دادن در مورد فعالیت‌ها و وقایع ملی، محلی در حوزه IT ، کتاب و دنیای کتابخانه‌ها - تهیه اخبار از خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی - تقاضای بازخورد یا نظرات و معمولاً کمک کتابخانه در بکارگیری کاربرانش؛ به خصوص آنها که تا به حال کتابخانه را به صورت فیزیکی ندیده‌اند. کانهیم (Conhaim)، اشاره کرده، وبلاگ‌ها به واسطه خصوصیات منحصربه‌فردی که دارند و در زیر خواهد آمد، از دیگر وب‌سایت‌ها متفاوت‌اند: - هر مدخل، تاریخ و زمان است که به صورت خودکار نقش شده است. - اکثر مقولات به سایر منابع وب، دربرگیرنده‌ی پیوندهایی هستند. - پیوندهای هر وبلاگ، توسط نرم‌افزاری ثبت می‌شوند؛ بدین ترتیب کاربران اجازه دارند تا علایق خود را گسترش دهند. - وبلاگ‌ها می‌توانند به عنوان نظام‌های مدیریت اطلاعات شخصی نگهداری شوند و نباید برای همگان جهت مطالعه ارسال گردند. - بلاگ‌ها، گاهی منابع نظرخواهی‌های فراوان نویسنده برای اخبار و وب‌سایت یا بلاگ‌هایی از سایر افراد و مؤسسات در گروه خود را سیاهه می‌کنند. - وبلاگ‌ها برای فراهم‌آوری اطلاعات روزآمد، هم برای کتابداران و هم برای مراجعان به کتابخانه‌ها سودمند می‌باشند. از مزایای وبلاگ‌ها برای کتابخانه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1. بازاریابی و تبلیغ خدمات کتابخانه‌ای: یک وبلاگ، مراجعان کتابخانه‌ها را از تغییرات و روزآمد شدن‌ها در خط‌مشی و برنامه‌های آینده کتابخانه آگاه نگه می‌دارد. به عبارات دیگر، وبلاگ، خدمات آگاهی‌رسانی جاری را فراهم می‌سازد، تازه‌ها و رویدادهای کتابخانه را برای راهنمایی جویندگان اطلاعات از راه دور اعلام می‌کند. از این‌رو می‌توان از وبلاگ برای تبلیغ و بازاریابی خدمات کتابخانه‌های تخصصی و نیز مراکز اطلاع‌رسانی استفاده کرد. 2 . خدمت محلی: وبلاگ‌ها می‌توانند به عنوان مخزنی برای خدمات و سازماندهی‌های مبتنی بر جامعه عمل کنند. همچنان که به عنوان یک رسانه برای مشارکت جامعه کتابخانه، به وسیله ارسال آخرین نقدهای کتاب و سیاهه‌های جایزه کتاب، فراخوان نظرات و پیشنهادها و ایجاد گروه‌های مباحثه پیوسته مثل گروه بحث کتاب، خدمت رسانی می‌کنند. وبلاگ می‌تواند برای حمایت جامعه با فراهم‌آوری سرویسی خاص برای خوانندگان جدید، مورد استفاده قرار گیرد، مثلاً وبلاگی اخبار استخدام محلی و آگهی‌های پست‌های خالی شغلی را برای جویندگان شغل ارسال دارد. وبلاگ در کتابخانه‌ها می‌تواند برای خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد و اطلاعات مورد درخواست کاربران را از این طریق در اختیار آنها قرار دهد. وبلاگ به کاربران کتابخانه‌ها این امکان را می‌دهد که با کتابدار تعامل داشته باشند. به این ترتیب که آنها می‌توانند در بخش اظهار نظر وبلاگ، به انعکاس نظرات خود در مورد خدمات کتابخانه یا پرسش از کتابدار کتابخانه بپردازند. کتابداران کتابخانه‌ها با استفاده از نظرات موجود در وبلاگ کتابخانه، می‌توانند در بهبود خدمات خود به کاربران تلاش نمایند. 3 . پالایش مطلب: از این گذشته، وبلاگ‌ها برای خوانندگان کتابخانه جهت اجتناب از دریافت اطلاعات زیادی، یک پالایشگر مطلوب هستند. کتابداران می‌توانند از وبلاگ‌ها جهت پالایش محتوای پیوسته استفاده کنند و آن را برای بینندگان خاص محدود نمایند؛ همان طور که ResearchBuzz جهت پوشش‌دهی دنیای جستجوی اینترنتی طراحی شده است. 4 . همکاری: کتابداران، وبلاگ‌ها را به عنوان وسیله‌ای برای به اشتراک گذاردن منابع و اطلاعات با همکاران خود یافته‌اند. وبلاگ می‌تواند برای همکاری مجازی بین کتابداران در سراسر جهان، به عنوان روش جدیدی از پیگیری، هدایت ایده ها، استفاده از نظرات و جنبه‌های فکری، مواجه شدن با موضوعات مشابه و کشف راه حل‌ها مورد استفاده قرار گیرد. وبلاگ‌نویسی اشتراکی، این امکان را فراهم می‌کند که گروهی از افراد با علایق مشابه برای یک منبع اشتراکی و سودمند مشارکت و همکاری نمایند. بدین ترتیب این کار، جامعه‌ای می‌سازد که علایق مشترک را تقسیم می‌کند و به شبکه‌سازی بین کتابداران و کتابخانه‌ها کمک می‌نماید. 5 . صرفه‌جویی در زمان: وبلاگ، همچنان که به متمایزسازی مقالات برای کتابداران و کاربرانی که به جهت گرفتاری فرصت بررسی اجمالی منابع را ندارند می‌پردازد، با دسته بندی منابعی که کمتر شناخته شده‌اند، موجب صرفه‌جویی در زمان و وقت کتابداران و مخاطبان نیز می‌شود. 6 . وسیله حمایت: وبلاگ‌ها راه دیگری را برای اداره اجتماعات عمومی فراهم آورده‌اند. نه فقط به منظور نمایش دادن جامعه کتابخانه، بلکه برای اندیشیدن و پروراندن ایده‌ها و ابزارهای بیانشان عمل می‌نمایند. مدیریت سازمان زمانی که مشاهده نماید از طریق وبلاگ کتابخانه تخصصی، میزان درآمد سازمان افزایش یافته است و مراجعات بیشتری به سازمان می‌شود به طور قطع در صدد حمایت از خدمات کتابخانه برخواهد آمد. 7 . بهبود منظر: استفاده از وبلاگ‌ها و ایجاد آنها، تأثیری غیرمستقیم بر تصویر کتابداران و کتابخانه‌های تخصصی می‌گذارد. این مسأله حاکی از این است که کتابخانه‌هاي تخصصی و کتابداران آنها، همگام با پیشرفت‌های فناورانه به پیش می‌روند. 8 . سرمایه‌گذاری بر روی آن بهینه بوده و نتایج مطلوبی برای کتابخانه در برخواهد داشت. 9 . به شکل‌گیری و توسعه تفکر خلاق، پویا و ساختاری مبتنی بر کارگروهی در کتابخانه‌های تخصصی کمک شایانی می‌کند.
مشکلات وبلاگ در کتابخانه‌ها وبلاگ‌ها را به جهت برخی کاستی‌ها، نمی‌توان کتابخانه‌های دیجیتالی خواند و از اهم این نواقص می‌توان به بی‌توجهی ابزارهای ارائه دهنده خدمات وبلاگ به ابر‌داده‌ها اشاره کرد. اکثر ابزارهای وبلاگی به اطلاعات پست شده به عنوان متن نگاه می‌کنند. ابرداده‌هایی چون موضوع، نام نویسنده، تاریخ انتشار، اطلاعات سازمانی و ... در وبلاگ‌ها حضور ندارند. گرچه استانداردی برای یکسان‌سازی قالب ارائه و نگهداری پست‌های وبلاگ وجود ندارد، اما از کتابخانه‌ها انتظار می‌رود اطلاعات را در فرمت کامل‌تری از متن و نشانی الکترونیکی عرضه کنند. با توجه به مشکل فوق، مسأله بعدی طبقه‌بندی مطالب ارسالی است. در حال حاضر تعداد کمی از وبلاگ‌ها پست‌های خود را طبقه‌بندی می‌کنند. در خلال این مشکل، مسأله طبقه‌بندی زمانی مورد قابل ذکر دیگری است که نباید از آن چشم‌پوشی کرد و آن ترتیب زمانی مطلب است. در حالی که ترتیب مطالب بر اساس نام نویسنده، موضوع، سازمان و ... نیز قابل توجه می‌باشد. ناپایداری وب از دیگر مسائل مورد توجه است. لذا لینک‌دهی به مطالب تحت وب توسط وبلاگ با اشکال مواجه خواهد شد (Mathess,2004)، چراکه ممکن است هفته بعد از آن منبع لینک شده، در وب خبری نباشد؛ در حالی که بازدیدکنندگان کنجکاو بر روی لینک کلیک می‌کنند و هیچ نمی یابند ! با توجه به مشکلات بالا، به کتابخانه‌ها پیشنهاد می‌شود تا از روش‌های ذیل جهت ارائه مطالب در وبلاگ خود بهره جویند: - قالب بندی: با توجه به سازگاری قالب پست‌ها، می‌توان اطلاعات ابرداده را نیز به آنها اضافه کرد. دوبلین کور شروع خوبی برای این مورد می‌باشد. - کتاب شناسی: معرفی و ارائه وبلاگ‌های هم موضوع دیگر در زمینه‌هایی که کتابداران یا بازدیدکنندگان بدان علاقه نشان می‌دهند. - وجین: کتابدار مجموعه خود را وجین می‌کند و منابع جدید و مفیدتر را در معرض دید می‌گذارد. چه دلیل وجود دارد که همین کار را در دنیای جالب وبلاگ‌ها انجام ندهیم؟ - سازماندهی سایت: همانطور که پیشتر گفته شد، ارائه پست‌ها در ترتیب زمانی متفاوت و طبقه‌بندی موضوعی و ... مفید خواهد بود. جدا از توجه به مشکلات و سودمندی‌های فناوری‌های نوین، مسأله مهم پیشرفت سریع آن است. از این به بعد نیز شاهد نمونه‌های دیگری از نشر الکترونیک خواهیم بود، کسی نمی‌داند به چه فرمت یا سرعتی خواهند آمد، مهم این است که کتابداران به سرعت خود را به گرد پای آن برسانند(اصنافی ودیگران،1385).
