شاخص هرش(اچ ایندکس)

از دانشنامه آزاد علم اطلاعات و دانش شناسی
پرش به: ناوبری، جستجو

شاخص هرش (اچ‌ایندکس )

دکتر محمد باقر نگهبان و سجاد محمدیان

در سال 2006، فیزیکدانی به نام هرش شاخص اچ‌ایندکس را پیشنهاد نمود. این شاخص با در نظر گرفتن تعداد مقالات پراستناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه می‌شود. از این شاخص می‌توان برای سنجش بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی استفاده کرد. برای اندازه¬گیری تأثیرگذاری علمی گروهی از دانشمندان نیز از شاخص اچ‌ایندکس می‌توان بهره برد، مثلاً ایندکس اچ برای محاسبه تأثیرگذاری علمی دانشگاه‌ها و دانشمندان یک کشور نیز قابل استفاده است. هرش تعریف شاخص h را به صورت زیر ارائه کرد: "محققی با شاخص h، تعداد h مقاله از كل مقاله‌هايی كه در طول n سال منتشر كرده است، حداقل h استناد دریافت کرده و مقاله‌های ديگر او بيشتر از h استناد ندارند." به زبان دقیق‌تر، وقتی اچ‌ایندکس برای شخصی به میزان h است،‌ یعنی تعداد h مورد اثر انتشاراتی (مثل مقاله) دارد که به هر کدام از آن‌ها دست‌کم h بار استناد شده است. مثلاً اگر می‌گوییم ایندکس تأثیرگذاری علمی فردی از طریق ایندکس اچ به میزان 5 محاسبه شده است، منظورمان این است که‌این شخص 5 اثر انتشاراتی، مثل مقاله، دارد که به هر کدام از این 5 مقاله، دست‌کم 5 بار استناد شده است. برای مثال فرض کنیم، نویسنده‌ای 5 مقاله از ابتدای شروع فعالیت علمی خود منتشر کرده است و هر کدام از این مقالات به‌ترتیب 13، 12، 3، 3و 1 استناد از سایر مقالات دریافت کرده‌اند. در این صورت شاخص اچ این نویسنده برابر با 3 خواهد بود. (دانشنامه آزاد ویکی پدیا، شاخص‌های علم‌سنجی) اگر بخواهیم شاخص اچ را روی محور نشان دهیم، در محور افقی (x) که از صفر درجه بندی می‌شود، هر عدد نشانگر تعداد مقالاتی است که توسط دیگران n بار مورد استناد قرار گرفته است. مثلاً عدد 3 روی محور xها به این معنا است که 3 مقاله از این فرد وجود دارد که n بار مورد استناد قرار گرفته است. در محور عمودی یا همان محور yها، تعداد دفعات استناد شدن وجود دارد. این محور نیز از صفر درجه‌بندی می‌شود. نقطه h روی این محور آن‌جایی است که مقدار روی محور xها و yها مساوی هم بشود. مثلاً 10 مقاله وجود دارد (محور xها) که 10 بار مورد استناد قرار گرفته است. (محور yها) در این‌جا ایندکس فرد‌ یا گروه مورد بررسی 10 است. اچ‌ایندکس شاخصی است که، می¬توان به وسیله آن محققان تأثیرگذار را از آن‌هایی که صرفاً تعداد زیادی مقاله منتشر کرده¬اند، متمایز نمود. این شاخص همچنین برای مقایسه محققانی که در یک حوزه کاری یکسان فعالیت می‌کنند، کاربرد دارد. محاسبه اچ-ایندکس توسط پایگاه‌های اسکوپوس، آی اس آی و گوگل اسکالر برای مقالات انگلیسی زبان و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) برای مقالات فارسی امکان پذیر شده است.